واکاوی اهداف عربستان از صدور فراخوان اجلاس‌های دوگانه در مکه
عربستان سعودی به تغییر موازنه قدرت در جنگ یمن به نفع نیروهای این کشور پی برده است و با تلاش برای برگزاری نشست‌های فوق‌العاده مکه به دنبال جلب حمایت‌های بیشتر عربی از ریاض و ابوظبی در این جنگ است تا شاید از این رهگذر بتواند به دغدغه‌های امنیتی خود و متحدانش از جمله امارات پایان دهد.
به گزارش راهبرد معاصر؛ «ملک سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه سعودی به تازگی فراخوان برگزاری 2 نشست فوق‌العاده در شهر «مکه مکرمه» را صادر کرده است. وی از کشورهای عربی و اسلامی خواسته است تا به منظور بررسی تحولات امنیتی منطقه در شهر مکه گردهم آیند. درهمین ارتباط، منابع سعودی اعلام کردند که پادشاه این کشور در نامه‌هایی جداگانه به سران کشورهای عربی و همچنین کشورهای حاشیه خلیج فارس خواسته است تا خود را برای حضور در 2 نشست فوق‌العاده در سطوح «کشورهای عربی» و «کشورهای حاشیه خلیج فارس» در شهر مکه مکرمه آماده کنند. طبق آخرین اخبار قرار است نشست‌های مذکور در تاریخ 30 مِی (9 خردادماه) برگزار شوند. وزارت خارجه عربستان سعودی با صدور بیانیه‌ای، ضمن اشاره به فراخوان ملک سلمان برای برگزاری نشست‌های فوق‌العاده در شهر مکه، تأکید کرده است: «نشست‌های مذکور به منظور انجام مشورت و هماهنگی با کشورهای برادر در راستای تقویت امنیت و ثبات منطقه، برگزار خواهند شد».
در بیانیه صادره از سوی وزارت خارجه عربستان سعودی اشاره‌ای به حملات اخیر به اهدافِ متعلق به عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز شده است. درهمین راستا، در این بیانیه آمده است: «حملاتی که 2 پایگاه نفتِ متعلق به سعودی و کشتی‌های تجاری در آب‌های سرزمینی امارات را هدف قرار داد، برای صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی تبعاتی جدی به همراه دارد». فراخوان پادشاه سعودی برای برگزاری نشست‌های فوق‌العاده مکه با استقبال شیخ‌نشینان عرب مواجه شد. به عنوان نمونه، سران امارات متحده عربی تصمیم سعودی برای برگزاری نشست‌های مذکور را ستوده و مدعی شدند که این اقدام می‌تواند به تقویت صلح و ثبات در منطقه منجر شود. این ادعا درحالی مطرح می‌شود که تداوم تجاوز نظامی ائتلاف سعودی و در رأس آن ریاض و ابوظبی به یمن، موجی از بی‌ثباتی را بر منطقه حاکم ساخته و عوامل این تجاوزگری با مطرح کردن اظهارات فرافکنانه تلاش می‌کنند بر اقدامات ثبات‌زدای خود سرپوش بگذارند.
دلایل فراخوان ملک سلمان برای برگزاری نشست‌های فوق‌العاده در مکه
فراخوان پادشاه سعودی برای برگزاری نشست‌های فوق‌العاده در مکه مکرمه عوامل متعددی دارد که به مهمترین آن‌ها اشاره می‌شود.
1. چاره‌اندیشی ریاض و ابوظبی برای دغدغه بزرگ «خلأ امنیتی»
درحال حاضر، سلسله تحولات میدانی حاکی از آن است که عربستان سعودی و متحدان آن در منطقه به ویژه امارات متحده عربی با دغدغه بزرگی تحت عنوان «خلأ امنیتی» مواجه هستند. چندی پیش بود که وقوع چند انفجار، بندر «الفجیره» امارات متحده عربی را به لرزه درآورد. هرچند که مقامات اماراتی در ابتداء به تکذیب انفجارهای مذکور مبادرت ورزیدند، اما در ادامه چاره‌ای جز اذعان به واقعیت پیدا نکردند.
درهمین ارتباط، ابوظبی اذعان کرد که چهار کشتی تجاری در نزدیکی آب‌های منطقه‌ای امارات به سمت ساحل شرقی در نزدیکی فجیره هدف قرار گرفتند. آنچه که مقامات امارات ـ به عنوان متحدان اصلی ریاض ـ را بیش از هر مسأله دیگری در زمینه انفجارهای رخ‌داده نگران ساخته، مسأله «خلأ امنیتی» است که در این کشور ظهور و بروز پیدا کرده است.
براساس آنچه که گفته شد، یکی از نگرانی‌ها و دغدغه‌های مهم و اساسی امارات به عنوان جزئی اساسی از ائتلاف متجاوز سعودی، بهره‌برداریِ بیش از پیشِ نیروهای یمنی از خلأ امنیتی مذکور در آینده است؛ مسأله‌ای که می‌تواند به چالش بزرگ و لاینحلی در برابر ائتلاف سعودی تبدیل شود.
این درحالی است که خودِ سعودی‌ها نیز به دنبال سلسله عملیات‌های اخیر ارتش و کمیته‌های امنیتی یمن علیه اهداف مهم و راهبردی عربستان، با خلأ امنیتی دست و پنجه نرم می‌کنند. حمله پهپادی اخیر یمنی‌ها به بخشی از شرکت نفتی «آرامکو» عربستان، موجبات آزرده خاطری شدید مقامات ریاض را به دنبال داشته است.
درهمین حال، حملات مداوم پهپادهای پیشرفته یمنی به فرودگاه «نجران» عربستان طی روزهای اخیر بلای جان سعودی‌ها شده است. از همین روی، عربستان سعودی به تغییر موازنه قدرت در جنگ یمن به نفع نیروهای این کشور پی برده است و با تلاش برای برگزاری نشست‌های فوق‌العاده مکه به دنبال جلب حمایت‌های بیشتر عربی از ریاض و ابوظبی در این جنگ است تا شاید از این رهگذر بتواند به دغدغه‌های امنیتی خود و متحدانش از جمله امارات پایان دهد.
2. ایجاد اجماع منطقه‌ای علیه جمهوری اسلامی ایران
یکی دیگر از جمله اهداف مهم و حیاتی عربستان سعودی از صدور فراخوان برای برگزاری نشست‌های فوق‌العاده مکه ایجاد یک اجماع عربی ـ اسلامی علیه جمهوری اسلامی ایران است. سلسله اظهارات ضد ایرانیِ اخیر مقامات مختلف عربستان سعودی خود به تنهایی گواه بر این مدعاست و نشان می‌دهد که ریاض از نشست‌های مذکور، اهداف ضد ایرانی را نیز پیگیری می‌کند.
در همین ارتباط، مقامات رژیم سعودی اخیرا اظهارات مشابهی را علیه جمهوری اسلامی ایران مطرح کرده‌اند. «عادل الجبیر» وزیر مشاور در امور خارجی عربستان سعودی در سخنانی مدعی شده است: «حمله به تأسیسات نفتی عربستان سعودی به وسیله یمنی‌ها صورت گرفته اما ایران دستور انجام این حملات را صادر کرده است»!
وی در ادامه ادعاهای ضد ایرانی خود گفت: «حوثی‌ها بخشی از شبه‌نظامیان وابسته به ایران محسوب می‌شوند و اهداف و خواسته‌های آن را پیاده می‌کنند»! علاوه بر این اظهارات ضد ایرانیِ مقام سعودی، «خالد بن سلمان» سفیر سابق ریاض در واشنگتن و فرزند ملک سلمان نیز در اظهاراتی مشابه، ایران را عامل حمله به تأسیسات نفتی عربستان سعودی معرفی کرده است.
برهمین اساس، همزمانی و تشابه این اظهاراتِ ضد ایرانی نشان از برنامه‌ریزی شده بودن آن دارد تا بدین‌ترتیب، زمینه‌های تحقق اهداف ضد ایرانی در نشست‌های آتی مکه فراهم گردد. هرچند که مقامات سعودی مدعی هستند مقابله با ایران در دستور کار نشست‌های فوق قرار ندارد، اما اظهاراتِ واضح و علنی آن‌ها علیه تهران، ناقض این ادعای آنهاست.
در واقع، مقامات عربستان سعودی تلاش می‌کنند تا از طریق ایجاد یک موجِ ضد ایرانی در منطقه، زمینه‌های ایجاد یک اجماع منطقه‌ای در میان کشورهای مختلف علیه جمهوری اسلامی ایران در نشست‌های مکه را فراهم آورند. معرفی ایران به عنوان عامل ناامنی‌های اخیر در عربستان، درهمین چارچوب قابل تبیین است؛ هرچند که به نظر نمی‌رسد سعودی‌ها این‌بار نیز همچون دفعات قبلی توفیقی را در زمینه ایجاد یک اجماع منطقه‌ای ضد ایرانی محقق سازند.
3. همراهی با استراتژی تنش‌زای آمریکا علیه ایران
درحال حاضر که تنش‌های میان ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران به دنبال سلسله اظهارات و اقداماتِ ثبات‌زدای واشنگتن بیش از پیش افزایش یافته است، مقامات سعودی تلاش می‌کنند تا از فرصت کنونی به منظور همراهی با استراتژی ضد ایرانیِ ایالات متحده آمریکا نهایت بهره‌برداری را داشته باشند.
در واقع، سعودی‌ها به دنبال آن هستند تا موج ایران‌هراسیِ کنونی ایالات متحده آمریکا در منطقه را تشدید کرده و از رهگذر آن، مسیر تحقق اهداف خود علیه تهران را تسهیل کنند. مقامات ریاض افزایش تنش‌ها میان ایران و آمریکا را فرصت مغتنمی برای عقده‌گشایی‌های خود علیه تهران می‌دانند و نمی‌خواهند به راحتی این فرصت را از دست بدهند.
این درحالی است که به نظر می‌رسد که همراهی گسترده عربستان سعودی با استراتژی ضد ایرانیِ ایالات متحده، مقامات واشنگتن را برآن داشته تا آن‌ها نیز در مقابل، با اتخاذ برخی مواضع سیاسی، به نوعی از این موضع ریاض قدردانی به عمل آورند.
اظهارات عجیب روز گذشته «مایک پمپئو» وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا درخصوص دست داشتن ایران در ناامنی‌های اخیر که به طور خاص حوادث امنیتی در عربستان و امارات را مد نظر داشت، مؤید این مدعاست. پمپئو در سخنانی مدعی شد: «به احتمال زیاد ایران در پشت عملیات خرابکارانه‌ای قرار دارد که در خلیج فارس روی داده است»! این اظهارات مقامات عالیرتبه آمریکایی نشان از وجود یک همگرایی و هماهنگی میان ریاض و واشنگتن در استراتژی جدیدِ «افزایش تنش‌ها» با تهران در منطقه، دارد.
این نکته را نیز باید در نظر گرفت سعودی بسیار امیدوار است تا افزایش سطح تنش‌ها با ایران، شکست‌های متعدد آن در منطقه به ویژه در یمن را تحت‌الشعاع قرار داده و بر آن‌ها سرپوش بگذارد. مقامات ریاض بر این باورند که افزایش میزان تنش‌ها با ایران می‌تواند اذهان عمومی را از تمرکز بر روی ناکامی‌های سعودی و البته جنایت‌هایش در منطقه منحرف سازد.
4. پرونده تشکیل ناتوی عربی به جریان می‌افتد؟
چندی سالی است که عربستان سعودی به دنبال تأسیس و تشکیل سازمانی همچون پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) به سبک کشورهای غربی است؛ سازمانی که از آن تحت عنوان «ناتوی عربی» یاد می‌شود. با این حال، ریاض تاکنون با وجود برگزاری نشست‌های مختلف و انجام رایزنی‌های متعدد با سران عرب، موفق به تحقق این هدف نشده است.
حدود یک ماه پیش بود که ریاض بار دیگر شانس خود برای موفقیت در تشکیل ناتوی عربی را امتحان کرد. درهمین راستا، مقامات سعودی نشستی را تحت عنوان نشست «عربی ـ آمریکایی» به منظور بحث و تبادل نظر پیرامون راهکارهای یکسان‌سازی مواضع جهت تأسیس ناتوی عربی، ترتیب دادند.
نشست مذکور با حضور سران شماری از کشورهای عربی و همچنین نماینده‌ای از سوی ایالات متحده آمریکا در شهر ریاض، پایتخت عربستان برگزار شد. آمریکایی‌ها و سعودی‌ها بسیار امیدوار بودند تا از رهگذر این نشست بتوانند برخی از مخالفان طرح ناتوی عربی را به صفوف موافقان ملحق سازند؛ اتفاقی که البته در نهایت موفق به تحقق آن نشدند.
یکی از مهمترین عواملی که تاکنون موجب عدم توفیق سعودی و واشنگتن در تشکیل ناتوی عربی شده است، اهداف ضد ایرانیِ درنظرگرفته شده برای این سازمان است؛ اهدافی که تعداد نه چندان اندکی از کشورهای عربی مخالفت خود با آن را قویا اعلام کرده‌اند. اکنون که موج ایران‌هراسی ریاض و واشنگتن علیه ایران تشدید شده است، سعودی بسیار امیدوار است که در نشست‌های مکه بتواند در متحد ساختن مواضع اعراب علیه ایران و به تبع آن تشکیل ناتوی عربی، به توفیق دست پیدا کند.
نتیجه‌گیری
تجربه سال‌های اخیر نشان داده است که عربستان سعودی همواره تلاش کرده تا از کوچکترین فرصت‌ها برای ایجاد اجماع منطقه‌ای و بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی ایران استفاده کند. علت اصلی این مسأله هم آن است که ریاض، تهران را بزرگترین مانع و چالش در مسیر تحقق خواسته‌ها و مطالبات نامشروع خود در منطقه می‌بیند. ازهمین روی، ناگفته پیداست که برگزاری اجلاس‌های دوگانه در شهر مکه مکرمه نه تنها نمی‌تواند بی‌ارتباط با استراتژی ضد ایرانیِ مقامات ریاض باشد، بلکه جزئی از اهداف اصلی آن نیز هست.
مقامات سعودی تلاش می‌کنند از طریق برگزاری اجلاس‌های فوق‌العاده در شهر مکه مکرمه ضمن سرپوش نهادن بر شکست‌ها و ناکامی‌های منطقه‌ای خود، اینگونه به افکار عمومی القاء کنند که ریاض همچنان به نقش رهبریِ راهبردی خود در منطقه ادامه می‌دهد و شایسته‌ترین کشور برای رهبری جهان اسلام است.
عربستان سعودی تاکنون برگزاری نشست‌های متعددی از این قبیل ـ چه به میزبانی خود و چه به میزبانی دیگر متحدانش ـ بوده است و نگاهی هرچند گذرا به سلسله نشست‌های پیشین نشان می‌دهد که هیچیک از اهداف ریاض از طریق آن‌ها محقق نشده است. اکنون نیز به نظر نمی‌رسد نشست‌های مکه تغییری در معادلات منطقه‌ای ایفا کند؛ کما اینکه «ناصر الدویله» نماینده سابق پارلمان کویت در این خصوص معتقد است: «نشست‌های مکه نیز همچون ده‌ها و صدها نشست پیش از آن، فایده‌ای برای سعودی نخواهد داشت».